Η μοιρασιά της πίτας...

Υποτίθεται πως διανύουμε περίοδο σοβαρότατης οικονομικής κρίσης (τουλάχιστον, έτσι διατείνονται οι εντολοδόχοι διαχειριστές της πολιτικής εξουσίας και οι εντεταλμένοι δημοσιοπαπαγάλοι λακέδες) και πως άπαντες οφείλουμε να υποστούμε τις απαραίτητες θυσίες για να σωθεί… άραγε, τι; Στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» της 27^ης Ιουνίου 2010, δημοσιεύθηκε άρθρο με τίτλο «Αυξάνεται ο πλούτος», το οποίο μιλά για κροίσους και καταρρίπτει (επισήμως, για να πεισθούν και οι αφελείς) τον μύθο περί «κρίσης». Το δημοσίευμα βασίζεται στην ετήσια έκθεση του πολυεθνικού (με γραφεία σε διάφορες πόλεις του κόσμου) ομίλου Boston Consulting Group (B.C.G.), ο οποίος παρακολουθεί και καταγράφει τις μεταβολές των μεγάλων κινητών περιουσιών φυσικών προσώπων. Τι έχουν διαπιστώσει οι αριθμολάγνοι τεχνοκράτες του B.C.G.; πολύ απλά, ότι οι εκατομμυριούχοι αβγαταίνουν και ότι, ταυτόχρονα, αλλάζει και η γεωγραφική κατανομή του ιδιωτικού πλούτου στον πλανήτη. Έτσι, στην εκπνοή του σωτήριου έτους 2009, καταγράφηκαν 11.200.000 εκατομμυριούχοι (με μονάδα μέτρησης το δολάριο Η.Π.Α.), κατά 14% περισσότεροι από το 2008, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού και κατέχουν το 38% του παγκόσμιου ιδιωτικού πλούτου -συνολική κινητή περιουσία 111,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων (92,2 τρισεκατομμυρίων ευρώ και αύξηση κατά 11,5% σε σχέση με το 2008) σε επενδύσεις χαρτοφυλακίου, περίπου το διπλάσιο του παγκόσμιου ακαθάριστου προϊόντος. Επίσης, το 2009, οι βαθύπλουτες οικογένειες (με περιουσία πάνω από 5 εκατομμύρια δολάρια), αντιστοιχούν στο 0,1% (1/10 ανθρώπινης ύπαρξης) του πληθυσμού της Γης και κατείχαν το 21% του παγκόσμιου ιδιωτικού πλούτου -2% περισσότερο από όσο το 2008. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά αύξησης του αριθμού των υπερευημερούντων καταγράφεται στην Άπω Ανατολή (π.χ. Σιγκαπούρη, Μαλαισία, Κίνα), ως επακόλουθο της υπερεκμετάλλευσης του πάμφθηνου (δηλαδή, πενιχρώς αμειβόμενου) εργατικού δυναμικού. Συνολικά, η Ασία κατέχει το 15% του παγκόσμιου ιδιωτικού πλούτου, έναντι 33% που καρπώνονται οι ευρωπαίοι χρυσοκάνθαροι.

 «Η δουλειά μου ως οικονομολόγος συνίσταται στο να κάνω να φαίνεται απαραίτητο το ανυπόφορο…». Σκίτσο του Andrés Rábago García ("El Roto").

Βέβαια, ο υπερβολικός πλούτος συνοδεύεται (ως είθισται) από την ανάλογη επιδειξιμανία και ξιπασιά (για να ζηλεύουν οι «κοινοί θνητοί»), ενίοτε όμως το αποτέλεσμα δεν είναι και τόσο ευχάριστο για τους «πατρικίους» της εποχής μας. Μια ξινή εμπειρία είχε και ο Ιταλός Flavio Briatore (συνιδιοκτήτης της λονδρέζικης ποδοσφαιρικής ομάδας Queens Park Rangers και team manager της ομάδας Formula 1 της Renault) μαζί με τη V.I.P. παρέα του. Όπως γράφει η ιταλική εφημερίδα "La Stampa" (10.08.2008), σε ρεπορτάζ με τίτλο «Έτσι κυνηγήσαμε τον Briatore», ο μεγιστάνας και η ακολουθία του αγκυροβόλησαν στ’ ανοιχτά το πολυτελές σκάφος τους και προσπάθησαν (με τρεις μηχανοκίνητες φουσκωτές βάρκες) να αποβιβαστούν στην ακτή Costa Smeralda (στην τοποθεσία Capriccioli) της Σαρδηνίας. Εκεί, ο Briatore επρόκειτο να εγκαινιάσει το παραλιακό εστιατόριο "Rubacuori" (το οποίο είχε μετατρέψει από λαϊκό στέκι σε πολυτελές και αυστηρά κλειστό club για ιδιοκτήτες θαλαμηγών και τους καλεσμένους τους) ως συμπλήρωμα του (επίσης δικής του ιδιοκτησίας) club "Billionaire" που βρίσκεται στην ίδια περιοχή, αλλά ήρθαν αντιμέτωποι με τους εξαγριωμένους ντόπιους και τους ενοχλημένους λουόμενους («νομίζουν ότι κυβερνούν όλο τον κόσμο…», είπαν χαρακτηριστικά) οι οποίοι τους έτρεψαν σε άτακτη φυγή. Πώς αντέδρασε ο Briatore; «Εμείς είμαστε καλοί άνθρωποι και δεν θα έπρεπε να μας φερθούν έτσι. Πληρώνω φόρους και είναι δικαίωμά μου…», είπε με στόμφο –λες και είναι ο μόνος που πληρώνει φόρους. Όπως συμπληρώνει ο αρθρογράφος της "La Stampa", «από τον βορρά μέχρι τον νότο, η εξέγερση εναντίον εκείνων που επιδεικνύουν τον πλούτο και τη δύναμή τους παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις…». 

Στις 14.08.2008, στην αγγλική εφημερίδα "The Guardian", δημοσιεύθηκε κείμενο του δημοσιογράφου και λογοτέχνη Hari Kunzru με τίτλο "The expensive search for what money can never buy" («Η δαπανηρή αναζήτηση για ό,τι το χρήμα δεν μπορεί ποτέ να αγοράσει»), σε μια προσπάθεια ψυχαναλυτικής προσέγγισης της πολυτέλειας. Σταχυολογούμε:

[…] Ο τρόμος που υποκινεί την πολυτέλεια –ότι αν δεν αγοράσω τη συγκεκριμένη μάρκα θα υπονομεύσω την προσωπικότητά μου– είναι απλώς μια πιο ακραία εκδοχή της αρχής που διέπει κάθε είδους καταναλωτισμό: ότι ο κύριος στόχος στη ζωή, ο υψηλότερος και ο ευγενέστερος, είναι η εξατομίκευση. Η εχθρότητα απέναντι στη μάζα είναι ριζωμένη στον μετα-διαφωτιστικό φιλελευθερισμό που κυριαρχεί στη δυτική πολιτική κουλτούρα, και που απλώς τον παρόξυνε ένας αιώνας κακοήθους ολοκληρωτισμού. Η σύγχρονη λατρεία της πολυτέλειας είναι το νόθο παιδί εκείνης της σκοτεινής ιστορίας. Είναι βαθύτατα μισάνθρωπη και κοιτάζει με τρόμο και περιφρόνηση τον κόσμο του μεροκάματου, οχυρωμένη πίσω από ένα αλεξίσφαιρο τζάμι. Ο καταναλωτής της πολυτέλειας μισεί τις μάζες, οι οποίες έχουν «απρόσωπα» και «αγελαία» πρότυπα κατανάλωσής, και η εντομοειδής παρουσία τους του θυμίζει την τρομακτική ανωνυμία της φτώχειας, του πεπρωμένου που τον περιμένει αν δεν καταφέρει να ξεχωρίσει μέσα από τις αγορές του. Η άνθηση του τομέα ειδών πολυτελείας είναι απλώς ένα σύμπτωμα μιας γενικής πολιτιστικής τάσης που συγχέει την πολιτική ελευθερία με την υλική αφθονία, την ψευδοελευθερία να διαλέγεις από μια προκαθορισμένη σειρά καταναλωτικών αγαθών. Ο αυτοπροσδιορισμός μέσω του shopping είναι η ιδεώδης ασχολία για τη σύγχρονη κοινωνία ελέγχου –εντελώς ακίνδυνη και αυτοαναφορική […] Ωστόσο, η λογική της πολυτέλειας μπορεί να κατευθύνεται προς την μοναδικότητα, αλλά η ίδια η επιτυχία των ισχυρισμών της την οδηγεί σε παρακμή. Η πολυτέλεια διολισθαίνει, καθώς οι τεχνικές του branding και οι διάχυτες υποσχέσεις του lifestyle εξαπλώνονται σε όλο και περισσότερο. Τα είδη «υπερπολυτελείας» και οι μάρκες «uber-premium» είναι μια απόπειρα να ανακτηθεί το χαμένο έδαφος. Προσπάθεια μάλλον μάταιη, διότι αν εστιάζεις στον μεταφυσικό στόχο του αυτοπροσδιορισμού μέσω του shopping, η γνώση ότι ακόμα και το πιο «εκλεκτό» προϊόν υπάρχει σε περισσότερα του ενός αντίτυπα θα σε βασανίζει πάντα. Η προσωπική σου μοναδικότητα μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο από ένα μοναδικό αντικείμενο. Αυτό, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, εξηγεί την άνευ προηγουμένου άνθηση στην αγορά τέχνης. Η τέχνη δεν είναι απλώς ένα uber-premium προϊόν. Ακόμα κι αν διαθέτεις πάρα πολλά χρήματα, δεν μπορείς πάντα να μπεις σε μια γκαλερί και να αγοράσεις το έργο που θέλεις. Χρειάζεσαι γνωριμίες, φήμη, εσωτερικές πληροφορίες. Η κατοχή ενός σημαντικού έργου με την υπογραφή περιζήτητου καλλιτέχνη είναι ένα παράσημο διάκρισης (γούστου, ματιού, ψυχής, κοινωνικής δικτύωσης) που κανένα προϊόν πολυτελείας δεν μπορεί να προσφέρει [...] Οι καταστασιακοί είχαν κατανοήσει πως η κουλτούρα είναι το προϊόν που πουλάει όλα τα άλλα και ότι, όλο και περισσότερο, η αύρα της κουλτούρας είναι αυτή που επιτρέπει στα προϊόντα πολυτελείας να παραμένουν στον αφρό, καθώς συσχετίζονται με περιοχές της εμπειρίας που διατηρούν ακόμα την υπόσχεση της ατομικότητας […].